Ταξίδι μνήμης και ψυχής

Απαντώτας στην καλή μας φίλη Dee Dee για το πόσο όμορφο μου φάνηκε το χωριό της η Αρναία στη Βόρεια Χαλκιδική , πραγματικά πολύ όμορφο, σε κλάσμα του δευτερόλεπτου ξεπήδησαν οι μνήμες μέσα στο μυαλό μου.

Μνήμες γι αυτά που άκουγα από την προγιαγιά μου (πέθανε όταν είμουν 13 ετών κι έτσι είχα μάθει και ακούσει ήδη πολλά από την αγαπημένη μου). Μου μιλούσε για τη Σμύρνη. Για το πως ήταν η ζωή τους εκεί. Για το αρχοντικό τους στη Σμύρνη, για τα καίκια του παππού Παντελή για την όμορφη και πλούσια ζωή τους. Θυμάμαι για το εξοχικό τους σπίτι στο κοκαργιαλί , πόσο όμορφα μου περιέγραφε τη ζωή τους.

Ήταν από τους οικονομικά ευνοημένους της τότε Σμύρνης. Δεν τους έλειπε τίποτα στην κυριολεξία. Αφού η προγιαγιά είχε σπουδάσει γαλλικά, πιάνο, είχε τελειώσει το σχολείο και είχε λίγο αργοτέρα τον παππού Παντελή και απόκτησαν μια κόρη , τη γιαγιά μου.

Μου έδειχνε φωτογραφίες - που τις έχω ακόμη- μιλώντας μου για τον τρόπο ντυσίματος, για τις συνήθειες και τις παραδόσεις τους. Ήθελε να μου γνωρίσει τη Σμύρνη. Ήθελε να ξέρω κι εγώ πως ήταν τα πράγματα πριν το μεγάλο διωγμό , όπως συνήθιζε να λέει.

Περπατούσαν με τα κρινολίνα τους , έφτιαχναν τα πανέμορφα εργόχειρά τους, καλούσαν πολύ κόσμο στις γιορτές που διοργάνωναν, και με δύο λόγια , όπως είδα και με τα ίδια μου τα μάτια, - κι αυτό το έβλεπα αργότερα και στη γιαγιά μου, τα γονίδια βλέπετε- ήταν πραγματικά πολύ αριστοκρατικοί άνθρωποι. Άνθρωποι που ήξεραν και ήθελαν να ζήσουν. Άνθρωποι της διασκέδασης , της τέχνης , αλλά δεν έλεγαν όχι και στο να καταπιαστούν με τη δουλειά. Νοικοκυρές γυναίκες .

Το σπίτι έλαμπε πάντα , δεν φοβόντουσαν να το ανοίξουν. Δεν τους ένοιαζε αν κάποιος ερχόταν ξαφνικά. Ετοιμάζαν σε πολύ γρήγορο χρόνο κάποια φαγητά. Τα γλυκά του κουταλιού και τα ζαχαρωτά, οι μπακλαβάδες και τα καταϊφια δεν έλειπαν ποτέ από το σπίτι.

Οι άμαξες με τα άλογα - που αργότερα είδα για πρώτη φορά σαν παιδί πηγαίνοντας από την Κηφισιά στο εξοχικό μας σπίτι στον Αγ. Στέφανο- οι κυρίες με τα αρώματά τους και οι καλοντυμένο επίσης κύριοι.

Μου έλεγε ότι σε πολλές γειτονιές συμβιώναν αρμονικά οι Έλληνες με τους Τούρκους, το Ορθόδοξο με το Ισλαμικό στοιχείο. Μου έλεγε πως πρόσφεραν βοήθεια ο ένας στον άλλον, αλλά και πόσο υπέφεραν σε κάθε αναταραχή γι αυτούς που θεωρούσαν αδερφικούς φίλους. Μιλούσε και τούρκικα βέβαια η γιαγιά , μα τουρκοσπορά - καθώς μερικοί θα έλεγαν- δεν ήταν.

Καμιά φορά δάκρυζε , για τη ζωή που έχασε και ποτέ δεν ξαναγύρισε πίσω. Γι αυτά που τα ματάκια της είδαν όταν έπρεπε να φύγουν. Ήταν 25 χρόνων η προγιαγιά όταν έγινε ο διωγμός. Με τη γιαγιά μωρό στην αγκαλιά. Ο παππούς Παντελής , όλα του τα καϊκια τα διέθεσε για να μπορέσουν να φύγουν οι Έλληνες. Σε ένα από αυτά μπήκε και η γιαγιά Παναγιώτα μαζί με το μωρό της. Είδε να σκοτώνουν τον παππού Παντελή μπροστά στα μάτια της , να τον πυροβολούν όπως έλεγε 'αχ αυτή η τουρκιά κορίτσι μου, δεν ήταν όμως όλοι έτσι , δεν ήταν, τους αγαπούσαμε , γεννήθηκαμε και μεγαλώσαμε μαζί " συνήθιζε να μου λέει.

Παρ' όλα αυτά ποτέ δεν έφυγε από τα μάτια της αυτή η εικόνα. Ποτέ δεν μπόρεσε να γυρίσει πίσω, ούτε για να αναζήτησει το πτώμα του άντρα της. Από μακριά το έκλαψε. Από μακριά το θρήνησε. Από μακριά θρήνησε το χαμό του ανθρώπου που αγαπούσε και όλων των αγαθών της.

Πέρασε στη Μυτιλήνη, και από εκεί στον Πειραιά. Οι αρχοντάδες (λέξη της γιαγιάς) γίναν πρόσφυγες, έσκυβαν το κεφάλι σε μια πατρίδα που δεν τους καλοδέχτηκε. Από τα πράγματα που κατόρθωσε να φέρει μαζί της, λίγαν εμείναν αργότερα. Τα περισσότερα τα πούλησε στον 2ο παγκόσμιο πόλεμο για να μπορέσουν να επιβιώσουν σε μια φτωχογειτονιά του '40 στον Πειραιά.

Αυτά που εγώ κρατώ σήμερα στα χέρια μου πια, αφού η προγιαγιά πέθανε πριν πολλά χρόνια, και η γιαγιά μου όταν ήμουν 21 ετών και πέρασαν σε μένα, είναι 2 πολύ παλιές εικόνες που είχε η προγιαγιά , 2 λάμπες πετρελαίου σε μπλε χρώμα από φυσητό γυαλί, 1 βίβλιο ποιήσης με κιτρινισμένες σελίδες πια, και λίγες ασπρόμαυρες φωτογραφίες , του παππού της γιαγιάς , μερικών συγγενών και φίλων, από τις οποίες κάποιες έχουν από πίσω γραμμένα τα πρόσωπα που υπάρχουν πάνω σε αυτές.

Λίγες ημέρες πριν, ήμουν στο εξοχικό ενός φίλου, και λέγαμε τελικά είναι ωραίο να έχει κανείς χωριό, νησί, κάπου να πάει... Μου ρώτησε αν είχαμε εμείς, και της απάντησα όχι δεν έχουμε ούτε χωριό ούτε νησί , δυστυχώς. Μου λέει "από που είναι η καταγωγή των δικών σου?" , "από τη Σμύρνη" της απαντάω, και μου λέει "α , ρωσοπόντιοι , ξέρω ξέρω", "όχι, Σμυρνιοί" της απαντώ, μου λέει 'ε εντάξει όλοι πρόσφυγες ήταν από αυτούς". Φάνηκα μάλλον λίγο ανάγωγη με χαριτώμενο τρόπο - θέλω να πιστεύω- , όταν της απάντησα πως "Όταν στη Σμύρνη έπαιρναν τις άμαξες με τα άλογα , εδώ δεν φορούσατε παπούτσια" . Μάλλον μ' έπιασε το Σμυρναίικο ? λολ

Δεν έχω τίποτα με τους ανθρώπους , τους αγαπώ. Ούτε και με την άγνοια, αν και 57 χρονών γυναίκα θα έπρεπε να ξέρει... Αλλά τουλάχιστον αφού δεν ξέρεις τι τα λες...

Έτσι το έγραψα αυτό το ποστ. Στη μνήμη της προγιαγιάς Παναγιώτας που πολύ την αγαπούσα κι ακόμη την αγαπώ, στην μνήμη του προπάππου Παντελή που γνώρισα μόνο μέσα από παλιά ασπρόμαυρη φωτογραφία. Στη μνήμη της γιαγιάς μου Ευγενίας που λάτρεψα κυριολεκτικά.

Ας μη ξεχνάμε. Ας μη ξεχνάμε τις ψυχές , τα μέρη , τους ανθρώπους , και τα λάθη ενός έθνους που έθαψε μόνο του τόσα πολλά. Για να μην τα επανάλαβουμε.